PODZIAŁ KATASTROF I PRZECIWDZIAŁANIE
|
KATASTROFY EKOLOGICZNE POWODZIE POŻARY TRZĘSIENIA ZIEMI OSUWISKA ZASPY I OBLODZENIA BURZE I HURAGANY |
KATASTROFY PRZEMYSŁOWE PRZYCZYNY KATASTROF WYBUCHY PRZEMYSŁOWE POŻARY PRZEMYSŁOWE SKAŻENIA PRZEMYSŁOWE TRANSPORT TSP AWARIE ELEKTROWNII |
ZARZĄDZANIE KRYZYSOWE ISTOTA ZARZĄDZANIA KRYZYSOWEGO ZAKRES ZARZĄDZANIA KRYZYSOWEGO OCHRONA PRZECIWPOWODZIOWA OCHRONA PRZECIWPOŻAROWA KLĘSKI ŻYWIOŁOWE AWARIE PRZEMYSŁOWE |
|
Przez pojęcie powodzi rozumiemy przejściowe zatopienie znacznych obszarów lądu, które może być spowodowane obfitymi opadami deszczu lub intensywnym topnieniem śniegu, spływem kry i tworzeniem się zatorów lodowych. Na wybrzeżach morskich spiętrzenia rzek (i powstające w efekcie tego znaczne rozlewiska) mogą również powstać pod wpływem wiatru. W rejonach sejsmologicznych częstym zjawiskiem są również - wysokie fale /5-30m/, których prędkość rozprzestrzeniania się dochodzi do 400-800 km/h. Zagrożenie katastrofalnymi zatopieniami występuje również w przypadku awarii lub uszkodzenia urządzeń hydrotechnicznych (tam, zbiorników i zapór wodnych). Na obszarze naszego kraju znajduje się kilkaset różnorodnych zbiorników wodnych. Największe z nich to Solina, Włocławek, Otmuchów, Jeziorsko, Rożno i Goczałkowskie. Zapory o największej wysokości spiętrzenia wody to: Solina, Pilchowice, Rożno i Tresna. Oprócz sztucznych zbiorników wodnych istnieje szereg zbiorników naturalnych, które w czasie niesprzyjających warunków atmosferycznych stwarzają również zagrożenie powodziowe. Łącznie na obszarze naszego kraju katastrofalnymi zatopieniami zagrożony jest obszar o powierzchni ok. 2900 km2, na którym zamieszkuje 1,2 mln. osób, znajduje się ok. 500 zakładów produkcyjnych, 800 mostów, 1300 km dróg towarowych, 400 km linni kolejowych. Częściowemu lub całkowitemu zatopieniu może ulec 70 miast oraz setki wsi i osad. O rozmiarach i skutkach powodzi decyduje w dużej mierze stan środowiska naturalnego danego rejonu. Na terenach pozbawionych lasów i osłony innej roślinności (sprzyjających małemu wchłanianiu wody) rozlewiska są większe i dłużej utrzymują się na ich powierzchni. W większości przypadków można przewidzieć powodzie i zawczasu podjąć niezbędne kroki będące w stanie zapobiec zgubnym skutkom tej klęski. Rozmiary powodzi spowodowanej przyborem wiosennym można prognozować nawet na miesiąc wcześniej na podstawie materiałów nagromadzonych w wyniku wieloletnich obserwacji. W przypadku powodzi spowodowanych zatorami lodowymi czas ostrzeżenia jest znacznie krótszy. Jeszcze mniejszy okres czasowy pozostaje na przewidywane skutki powodzi sztormowych i niebezpieczeństw związanych z monsunami, a także przy nieprzewidzianych katastrofalnych powodziach, występujących z reguły na skutek gwałtownego zakłócenia spływu rzek /np. osunięcia gruntu czy skał tworzących niespodziewane zatory i tamy podczas ulewnych opadów/. Przy prognozowaniu zagrożenia powodziowego dla każdej miejscowości konieczne jest uwzględnianie wszystkich aspektów mających wpływ na zwiększenie bądź zmniejszenie jego skutków, takich jak: istnienie wałów ochronnych, tam, śluz, kanałów, odpływów, węzłów i zbiorników wodnych, urządzeń hydrotechnicznych i melioracyjnych oraz możliwość prowadzenia akcji awaryjno-ratunkowej. Nawet pobieżna analiza danych wyjściowych, niezbędnych do określenia charakteru i zakresu przedsięwzięć ochronnych wykazuje, że zależą one przede wszystkim od konkretnych warunków lokalnych. |
||
|
Pożarem nazywamy samorzutne, niekontrolowane rozprzestrzenianie się ognia, zagrażające życiu ludzi i powodujące straty materialne. W obecnych czasach żywioł ten stanowi jedno z główniejszych niebezpieczeństw trapiących ludzkość. Pożary naturalne uwarunkowane są różnymi przyczynami: wyładowania atmosferyczne, samozapłon (np. torfu, siana itp.), promienie słoneczne skupione przez szkło czy soczewkę lub zerwanie linii energetycznej. W 80% przypadków przyczyną zapruszenia ognia jest jednak działalność człowieka. Nieumyślne bądź celowe podpalenie może przyczynić się do rozprzestrzenienia się pożaru aż do granic określonych klęską żywiołową. Najczęstrzymi przyczynami powstawania takich pożarów są: nieostrożne obchodzenie się z ogniem lub podpalenie celowe (w tym np.: wypalanie łąk i ściernisk), wady urządzeń ogrzewczych, elektrycznych i gazowych, iskrzenie pojazdów, maszyn i urządzeń. Największe szkody ekologiczne wyrządzają pożary lasów i puszcz, będące źródłem olbrzymiej emisji gazów szklarniowych, powodujące erozję gleby, lokalne zmiany warunków klimatycznych i wodnych. Niszczą one nie tylko znaczne ilości drzewostanu (przyczyniając się do dużych strat ekonomicznych) ale także znajdujące się w lesie pożytki i kultury. Obniżają się przez to niektóre właściwości lasu, jak korzystny wpływ na środowisko czy zdolność zachowywania wilgoci. W wyniku pożarów wyniszczona zostaje cenna fauna oraz ulega zakłóceniu planowa gospodarka leśna. Żywioł ogarniający duże obszary stanowi bezpośrednie zagrożenie dla okolicznych miast i osiedli ludzkich. Dość często spotykane są również pożary torfowisk, których skutki wynikają nie tyle z siły ognia, co z bardzo dużego zadymienia terenu. Pożary są też częstym zjawiskiem towarzyszącym trzęsieniom ziemi oraz awariom urządzeń przemysłowych i komunalnych. |
||
|
Do najbardziej groźnych i niszczycielskich klęsk żywiołowych występujących na naszej planecie należą trzęsienia ziemi. Przez pojęcie trzęsienia ziemi rozumiane są wstrząsy podziemne oraz drgania powierzchni ziemi spowodowane przyczynami naturalnymi (przeważnie procesami tektonicznymi). W ognisku trzęsienia ziemi zachodzi proces wyzwalania się energii nagromadzonej na skutek złożonych i długotrwałych reakcji. W centrum ogniska powstaje tzw. hipocentrum, którego rzut na powierzchnię nosi nazwę epicentrum. Podczas trzęsienia ziemi wyzwolona energia rozprzestrzenia się w postaci fal sejsmicznych. Pod względem swej intensywności, czyli objawów zauważalnych na powierzchni ziemi, trzęsienia określane są w skali 12 stopniowej. Zazwyczaj trzęsienia te obejmują dość znaczne obszary. Przy silnych wstrząsach (powyżej 6 stopni) naruszona zostaje spójność gruntu, ulegają zniszczeniu zabudowania i konstrukcje nośne, zostają uszkodzone sieci komunalne i energetyczne oraz występują duże straty sanitarne. W górach zdarzają się osuwiska i lawiny, a w przypadku podwodnego trzęsienia ziemi powstają olbrzymie fale (tsunami). Średnioroczne dane wykazują, iż na Ziemi występuje ok. 100 trzęsień powyżej 6 stopni w skali Richtera. Oznacza to, że przeciętnie co trzy dni mamy do czynienia z tym niszczycielskim żywiołem. Statystyka lat 1984 - 94 wykazuje jak tragiczne są skutki tego zjawiska: ok. 90 tys. ofiar śmiertelnych, pół miliona rannych, kilka milionów ludzi bez dachu nad głową. Najtragiczniejsze trzęsienia ziemi wystąpiły w Armenii(1988r) - 25 tys. ofiar, w Iranie (1990r) - 40 tys i w Indiach (1993r) - 9,5 tys. Polska nie leży w strefie bezpośrednich zagrożeń sejsmologicznych. Błędem było by jednak stwierdzenie, że zjawisko to nie występuje w ogóle. Na obszarze naszego kraju zdarzają się bowiem wstrząsy ale na ogół o słabym nasileniu i występują dość rzadko. Zdarzało się jednak, że docierały do nas fale sejsmiczne, których epicentrum znajdowało się nawet w Rumunii czy Alpach. Trzęsienia ziemi mogą mieć również charakter wulkaniczny - połączony z erupcją wulkanów lub wzbudzony - wywołany upadkami i wybuchami meteorytów lub innych ciał kosmicznych. Trzęsienia wzbudzone mogą też wystąpić po spowodowaniu wybuchu jądrowego w rejonie sejsmicznym. |
||
|
Do rzędu groźnych klęsk żywiołowych zaliczają się również osuwiska, polegające na zsuwaniu się mas skalnych pod wpływem ciężkości. Przyczyną tego zjawiska może być: zwiększenie stromizny zbocza spowodowane podmyciem wodą lub podcięciem stoków wykopami drogowymi lub budowlanymi, osłabienie trwałości skał na skutek zwietrzenia lub przewilgocenia, oddziaływanie wstrząsów sejsmicznych, a nawet nadmierne podlewanie sadów ogrodów położonych na zboczach. Zazwyczaj osuwiska spowodowane zmianą warunków naturalnych nie powstają nagle. Pierwszą oznaką rozpoczynających się ruchów zsuwowych jest pojawienie się szczelin na powierzchni ziemi, jezdni i umocnieniach brzegowych, przesunięcie się drzew, słupów itp. Złudnym zjawiskiem jest fakt, iż im bardziej zagraża osunięcie się gruntu, tym ruchy osuwiskowe i zmiany w otoczeniu są wolniejsze. Osuwiska niejednokrotnie niszczą obszerne połacie użytków rolnych oraz drogi i zabudowania, stwarzają sztuczne i niebezpieczne zapory na rzekach. Występują przeważnie w rejonach górskich, jak również na stromych brzegach niektórych rzek i wybrzeżach morskich. Do odrębnej grupy można zaliczyć osuwiska sztucznych urządzeń ziemnych: nasypów kolejowych, zwałów skalnych a w szczególności olbrzymich hałd ziemi, gliny czy piachu, które mogą przerodzić się w potoki błotnorumowiskowe niszczące budynki mieszkalne, tory kolejowe, drogi i urządzenia hydrotechnicze. Przyczyną powstawania potoków rumowiskowych bywają często ulewne deszcze i huragany. |
||
|
Zaspy śnieżne powstają w następstwie długotrwałych i obfitych opadów śniegu, którym najczęściej towarzyszą silne wiatry. Oblodzenia powstają na skutek gwałtownych zmian temperatur w zimie i pokrywają powierzchnie dróg, konstrukcji i przedmiotów. Silne mrozy powodują straty w produkcji rolnej, naruszają normalną pracę systemów energetycznych i komunikacyjnych oraz zakładów przemysłowych. Oczywiście śnieżyca, gołoledź, silny mróz, sadź czy osadzanie się mokrego i zamarzniętego śniegu nie wszystkim kojarzy się od razu z życiową katastrofą. Zjawiska te przybierają bowiem charakter klęski dopiero wówczas, gdy na skutek śnieżyc czy skoków temperatur a przede wszystkim silnych mrozów, następuje długotrwała przerwa w dostawie energii elektrycznej lub w łączności, przerwany zostaje ruch drogowy czy kolejowy. Szczególnie niebezpieczne są zaspy powstające w wyniku zejścia z gór lawin śnieżnych, odcinających od świata osiedla ludzkie na długi okres czasu. Lawiny śnieżne stanowią ponadto duże zagrożenie ze względu na ich nagły i gwałtowny charakter. Lawina spada z prędkością 90-100 km/h, niszczy na swej drodze domy, wyrywa drzewa z korzeniami, zrywa mosty, linie energetyczne i łączności, porywa ze sobą i grzebie pod masami śniegu ludzi. Niszczące działanie lawiny wzmacniane jest przez poprzedzającą ją falę silnego porywu powietrza powodującą również wiele zniszczeń. |
||
|
Burza to zjawisko charakteryzujące się intensywnymi, ulewnymi opadami, połączonymi często w wyładowaniami atmosferycznymi oraz silnym wiatrem. Wiatr osiągający siłę 8 stopni Beauforta nazywany jest wichrem. Porywy wielkości 9 - 11 stopni określane są sztormem, natomiast siła wiatru przekraczająca 32m/s (12 stopni Beauforta) to huragan. Burze i huragany, sztormy i trąby powietrzne mogą powodować katastrofalne w skutkach zniszczenia budynków i urządzeń, a także śmierć ludzi i zwierząt. Huragany i trąby powietrzne sieją na swej drodze spustoszenia na lądzie. Sztorm wywołuje wysokie i silne fale na morzu, które stanowią zagrożenie dla jednostek pływających i platform wiertniczych, a wdzierając się na brzeg powodują przybrzeżne powodzie i wiele zniszczeń urządzeń brzegowych. |
||
|
7 PRZYCZYNY KATASTROF Do niedawna określenie: " skażenia środkami chemicznymi, promieniotwórczymi czy biologicznymi" kojarzyło się wyłącznie z okresem wojny i użyciem broni masowego rażenia. Mało rozpowszechniane były pojęcia związane ze skażeniami w okresie pokoju, powiązane z masowym uświadamianiem społeczeństwa o możliwości ich wystąpienia, skutkach jakie mogą wywołać oraz sposobach zabezpieczenia i likwidacji. Rozwój przemysłu od początku związany był ze wzrostem potencjalnego zagrożenia związanego z toksycznymi środkami. Spowodowała to ilość przerabianych, magazynowanych i przewożonych substancji szkodliwych oraz ich odpadów. Skażenia przemysłowe, niosące wielkie zagrożenie przede wszystkim dla życia i zdrowia ludzi, mogą wystąpić na skutek awarii urządzeń; katastrof kolejowych czy drogowych, powietrznych czy morskich; eksplozji zbiorników, cystern itp. Awarie produkcyjne mogą być też skutkiem oddziaływania czynników zewnętrznych, np. klęsk żywiołowych. Pożary i powodzie mogą być powodem uszkodzenia obiektów czy urządzeń przemysłowych, jak również przyczyną katastrof drogowych i kolejowych. Burze i inne zjawiska atmosferyczne mogą spowodować awarie systemów energetycznych zasilających zakłady produkcyjne, niektóre środki komunikacji (metra, tramwaje, pociągi), osiedla mieszkaniowe, środki masowego przekazu i łączności. Najczęściej przyczyną występowania katastrof są jednak błędy popełnione przez ludzi, do których należą: lekkomyślność; pośpiech; brak odpowiedniej wiedzy i umiejętności przewidywania; nieprzestrzeganie technologii produkcji, przepisów bezpieczeństwa pracy i przeciwpożarowych oraz zasad obsługi urządzeń i środków transportu; wadliwość wykonywanych elementów budowlanych i technologicznych; niska dyscyplina pracy; brak należytego nadzoru i niedostateczne wyposażenie w aparaturę kontrolno - pomiarową. Każda konkretna awaria jest następstwem zbioru różnych przyczyn i niesprzyjających czynników. Skutki jej uzależnione są od ich rodzaju, zakresu i charakteru oraz konkretnych okoliczności. |
||
|
Częstym zjawiskiem towarzyszącym awariom są wybuchy, w następstwie których występują zniszczenia obiektów i urządzeń, pożary i uszkodzenia systemów produkcyjnych. Najczęściej spotykane są wybuchy kotłów wysokoprężnych ; gazów, par benzyn i innych komponentów w przemyśle naftowym; pyłu mącznego w młynach; cukrowego w cukrowniach lub drzewnego w zakładach obróbki drewna. Do najtragiczniejszych w skutkach należą jednak wybuchy pyłu węglowego lub gazów w kopalniach, a także butli gazowych i gazu w sieciach komunalnych. |
||
|
Pożary (będące przyczyną lub skutkiem awarii) przyczyniają się do dodatkowych zniszczeń obiektów i urządzeń przemysłowych oraz ograniczają możliwość szybkiej reakcji i likwidacji zagrożenia. Bardzo niebezpieczne są pożary w przemyśle naftowym, a także na terenach roponośnych oraz przy transporcie paliw płynnych w cysternach kolejowych, samochodowych czy na tankowcach. Pożary w dużych zakładach przemysłowych i w miastach mogą przerodzić się w żywioł powodujący olbrzymie ruchy i ciągi powietrza, osiągający w kulminacyjnym momencie siłę cyklonu. |
||
|
Wielkie awarie przemysłowe należą do kategorii wypadków nadzwyczajnych, wyrządzających dotkliwe straty sanitarne, ekologiczne oraz szkody materialne. W wyniku ich powstania uwalniane są duże ilości substancji toksycznych, mogących objąć swoim szkodliwym działaniem znaczne obszary. Za rejon skażony uważa się obszar, którego powierzchnia wraz ze znajdującymi się na niej obiektami objęta została działaniem środka chemicznego, promieniotwórczego lub biologicznego. Rejonem porażenia nazywamy obszar, na którym są widoczne objawy skażenia ludzi, zwierząt, roślin, a także zniszczenia sprzętu i różnych obiektów na wskutek działania toksycznego środka. Toksycznymi środkami przemysłowymi (TSP) nazywane są wszelkie związki chemiczne (organiczne i nieorganiczne), materiały łatwopalne i wybuchowe, substancje biologicznie czynne, preparaty promieniotwórcze oraz wszelkie odpady, materiały i związki, które w wyniku termicznego rozkładu lub reakcji z materią otoczenia mogą dawać substancje zatruwające bezpośrednio lub pośrednio środowisko człowieka. W każdym przypadku rozprzestrzenianie się TSP prowadzi do skażenia naziemnych, powietrznych lub wodnych obszarów, stwarza zagrożenie dla życia organizmów żywych oraz wprowadza gwałtowne zmiany w naturalne procesy natury. Większość występujących zagrożeń ma charakter lokalny, chociaż i w naszym kraju kilkanaście z nich miało szerszy zasięg, tym jeden ogólnokrajowy (awaria w Czarnobylu w 1986r).Najbardziej groźne - bo najczęściej występujące - są katastrofy związane z uwolnieniem się znacznych ilości związków chemicznych, których ilość i asortyment rośnie proporcjonalnie do rozwoju przemysłu. Z 450 wyselekcjonowanych substancji chemicznych ok. 170 zostało uznanych za powodujące toksyczne skażenie przemysłowe. Nie mniejsze zagrożenie (choć znacznie rzadziej występujące i mniej odczuwalne bezpośrednio przez zmysły człowieka) stanowią substancje promieniotwórcze, których zarówno okres działania, jak i obszar rozprzestrzeniania jest znacznie większy niż innych toksycznych środków przemysłowych. Największe niebezpieczeństwo dla życia ludzkiego stanowią substancje chemiczne w postaci ciekłej (np. kwas azotowy, siarkowy, cyjanowodorowy, chlorocyjan, fosgen) ze względu na żrące i trujące działanie samego płynu, jak i jego par. Zagrożenie o znacznym zasięgu (ze względu na charakterystyczne właściwości i działanie) stwarzają również: amoniak, chlor, cyjanowodór, dwusiarczek węgla, fluorowodór, siarkowodór i tlenek etylenu oraz wiele innych, których toksyczność omówiona będzie w następnej części. Obłok pary lub gazu powstający w momencie uszkodzenia zbiornika czy pojemnika ze środkiem chemicznym przemieszcza się zgodnie z kierunkiem wiatru, stwarzając zagrożenie dla obszarów położonych nawet w znacznych odległościach od miejsca awarii. Zasięg rozprzestrzeniania się substancji toksycznych i stopień ich stężenia w powietrzu w znacznym stopniu zależy od ich ilości, stopnia toksyczności oraz prędkości wiatru, pionowej stabilności atmosfery, temperatury otoczenia i rzeźby terenu. W większych i mniejszych zakładach przemysłowych (głównie chemicznych) gromadzone są duże ilości ciekłych, stałych i gazowych produktów toksycznych oraz materiałów łatwopalnych i wybuchowych. Jakiekolwiek uszkodzenie linii technologicznej czy magazynowanych zbiorników stanowi bezpośrednie zagrożenie dla załóg tych zakładów, a także dla okolicznych mieszkańców. Według KG Państwowej Straży Pożarnej w strefie skażeń 80 największych zakładów chemicznych znajduje się 1/3 terytorium naszego kraju. |
||
|
Toksyczne środki przemysłowe mogą zostać uwolnione również podczas ich transportu. Z analizy danych w transporcie kolejowym wynika, że prawie wszystkie szlaki kolejowe są miejscem szczególnie niebezpiecznym. To samo można powiedzieć o trasach drogowych, chociaż transport drogowy wydaje się mniej niebezpieczny ze względu chociażby na nieco mniejszą pojemność cystern samochodowych. Brak wyobraźni przewoźników, podstawowych wiadomości o szkodliwości przewożonego materiału oraz środkach bezpieczeństwa i sposobach postępowania w razie kolizji, przy tym brak dostatecznego wyposażenia w sprzęt i środki ochrony, niewłaściwy załadunek i zły stan techniczny pojazdów oraz cystern, a przede wszystkim większa częstotliwość katastrof drogowych powodują, że rejony znajdujące się w pobliżu tras przewozowych stanowią strefę o dość znacznym stopniu zagrożenia. Źródłem skażenia gleby i wód lądowych są także awaryjne bądź celowe (np.rabunkowe podłączenia) wycieki ropy naftowej i jej produktów z rurociągów paliwowych. Dla środowiska wodnego szczególnie groźne w skutkach są natomiast katastrofy morskie, dotyczące szczególnie awarii transportowców przewożących TSP i morskich platform wiertniczych. |
||
|
12 AWARIE ELEKTROWNI JĄDROWYCH Ryzyko katastrof spowodowanych awarią urządzeń jądrowych nie wydaje się tak wielkie jak w przypadku innych gałęzi przemysłu, a jednak w historii notowano ich już kilkanaście. Uwzględniając pozytywne aspekty eksploatacji elektrowni jądrowych (czyste powietrze, tania energia) należy pamiętać, że mimo bardzo wysokich wymagań związanych z bezpieczeństwem, zdarzają się awarie (głównie technologiczne), w wyniku których przedostają się do środowiska substancje promieniotwórcze. Na skutek tych awarii powstają najczęściej straty materialne i ekologiczne na dość znacznych obszarach. Z badań naukowych wynika, iż ładunek wielkości jednej megatony (odpowiadający poważnej awarii dużej elektrowni) jest w stanie zniszczyć 5-10 milionów ton ozonu. Dla istnień ludzkich bezpośrednie skutki tych awarii określane są jednak jako awarie o niezbyt wysokiej liczbie strat sanitarnych. Wiąże się to z niemożliwością określenia faktycznej ilości zgonów i chorób powstałych na skutek opadu pyłu promieniotwórczego w rejonach znajdujących się pod jego bezpośrednim działaniem. Substancje promieniotwórcze mogą być uwolnione również w wyniku awarii powstałych w atomowych centrach naukowo-badawczych, na okrętach o napędzie atomowym, w samolotach przenoszących broń jądrową czy w czasie ich transportu lądowego. Duże niebezpieczeństwo stwarza również wydobywanie się gazów promieniotwórczych z kopalni uranu lub podczas procesów regeneracyjnych paliwa jądrowego, a także ze zbiorników zawierających odpady promieniotwórcze. Do zniszczeń znacznych rejonów naszego globu przyczyniły się w dużym stopniu doświadczalne wybuchy atomowe. Skutki tych eksplozji odczuwa Nowa Ziemia, archipelag Monte Bello i Murruroa, pustynia algierska i Takla Makan oraz rejony poligonów w Newadzie (USA), Lob Nor (Chiny) i Kazachstanie (Rosja) - gdzie stopień skażenia ziemi jest kilkakrotnie wyższy od gruntów w Czarnobylu. Najbardziej niebezpieczne są radioizotopy, których okres połowicznego rozpadu jest duży (od 7 dni do 30 lat), do których należą m.in.: jod (J-131), cez (Cs-134 i 137), ruten (Ru-103 i 106), cer (Ce-144), stront (Sr-89 i 90) oraz pluton (Pu-239 o.p.r ponad 200 lat).Pyły radioaktywne mogą rozprzestrzeniać się na bardzo dużą odległość za pośrednictwem ruchów powietrza albo cieków wodnych (np. niektóre radioizotopy uwolnione w Czarnobylu dotarły do Japonii i USA). Opadanie pyłu związane jest z nieuchronnym skażeniem ludzi, obiektów i gleby a zwłaszcza wody, fauny i flory, które stają się automatycznie wtórnym źródłem skażenia aż do momentu "wygaśnięcia" danego izotopu. Dużą dawkę napromieniowania można więc otrzymać poprzez spożywanie skażonych produktów. Szczególnie podatne na kumulowanie niektórych radioizotopów sa grzyby, mleko, warzywa i owoce. Katastrofy naturalne i przemysłowe, oprócz szkód materialnych oraz licznych ofiar w ludziach, przynoszą zniszczenie środowiska, pogorszenie warunków bytowych, niedożywienie (a często głód), epidemie chorób zakaźnych, epizocje i epifitazy. Nauka i postęp techniczny umożliwiły człowiekowi lepsze poznanie praw rządzących w przyrodzie, wcześniejsze przewidywanie wystąpienia klęsk żywiołowych oraz określenie ich rozmiarów i skutków. Teoretycznie można przyjąć, że i rozmiary ryzyka w przemyśle mogą być równie dokładnie określone. W praktyce informacja o zagrożeniach jest mała, zwłaszcza na tych terenach, gdzie wydaje się ono minimalne. Żaden kraj, region czy gmina nie może jednak zakładać, że jest obszarem całkowicie bezpiecznym. A właściwe przygotowanie, umiejętność oceny ryzyka oraz opracowanie szybkiej i sprawnej informacji o fakcie wystąpienia klęski żywiołowej czy katastrofy przemysłowej to przedsięwzięcia sprzyjające zmniejszaniu zagrożeń i minimalizacji ich skutków. Do walki z zagrożeniami powinny być przygotowane nie tylko siły resortowe (państwowa straż pożarna, służby medyczne, inżynieryjno - techniczne czy wojsko) ale również organy administracji państwowej, samorządowej i kadra kierownicza zakładów pracy. Na nich ciąży obowiązek opracowania programów strategicznych walki z zagrożeniami, zabezpieczenie potrzeb bytowych ludności i odpowiednie utrzymywanie sił i sprzętu do celów ratowniczych, profilaktycznych czy likwidacji skutków. Ważnym przedsięwzięciem jest również przygotowanie ludności do wystąpienia ewentualnych zagrożeń poprzez systematyczne szkolenie i upowszechnianie najistotniejszych zagadnień. Pierwszy odruch reagowania na sytuację wyjątkową to przede wszystkim działanie pojedynczego człowieka. Dlatego powinien on umieć odpowiednio zachować się w powstałej sytuacji, tak by mógł pomóc sobie, swojej rodzinie i sąsiadom w pierwszych chwilach zaistniałych okoliczności. Kolejny etap reagowania na sytuację wyjątkową podejmują kierownictwa zakładów pracy i władze lokalne, na których ciąży odpowiedzialność związana z prawidłową oceną zagrożenia, które wystąpiło w ich granicach administracyjnych oraz obowiązek kierowania i kontroli działań ratowniczych. Aby działania te nie były chaotyczne i przyniosły porządany skutek niezbędne jest opracowanie odpowiednich planów na wypadek sytuacji wyjątkowych, w tym również porozumień międzyzakładowych czy międzygminnych dotyczących wzajemnej pomocy. Odpowiedzialność władz wyższego szczebla (województwa czy kraju) dotyczy przede wszystkim sytuacji wyjątkowych, których skutki mogą objąć swoim zasięgiem większe obszary oraz w przypadku gdy niezbędne jest udzielenie wsparcia władzom lokalnym ze względu na rozmiar zdarzenia oraz niewystarczające siły i środki własne danego rejonu. |
||
|
13 ISTOTA ZARZĄDZANIA KRYZYSOWEGO "...Całokształt przedsięwzięć związanych z ochroną ludności przed nadzwyczajnymi zagrożeniami ze strony sił przyrody lub działań człowieka jest zadaniem Ochrony Cywilnej. Zadania te uzupełnione o przedsięwzięcia na okres zagrożenia państwa i wojny są zadaniami OBRONY CYWILNEJ... Obrona cywilna budowana będzie na istniejącym potencjale ratowniczym i ochronnym... Ważnym elementem ochrony ludności jest powszechna samoobrona... Organizacja, kierowanie i wspomaganie samoobrony ludności jest zadaniem własnym gminy... Obowiązkiem obywatela jest obrona miejsca zamieszkania i miejsca pracy... Ochrona przed skutkami katastrof obejmować będzie następujące dziedziny: a) prognozowanie, wykrywanie i analizowanie zagrożeń, b) ostrzeganie, alarmowanie i powiadamianie ludności o zagrożeniu lub katastrofie, c) rozbudowę infrastruktury, w tym budownictwa ochronnego, d) ochronę przeciwpożarową, ratownictwo oraz pomoc sanit.medyczną, e) zaopatrzenie ludności w wodę, żywność i inne dobra niezbędne do jej przetrwania, zapewnienie niezbędnych zapasów materiałowych, f) ochronę środowiska naturalnego, g) ochronę ludności przed skutkami działań zbrojnych. Obowiązek planowania użycia sił cywilnych do ratowania życia i mienia oraz usuwania skutków zdarzeń destrukcyjnych, kryzysowych oraz przedsięwzięć odbudowy spoczywa na wszystkich organach administracji państwowej i samorządowej..." (wyciąg z PROGRAMU DLA PRZYSZŁOŚCI OBRONY CYWILNEJ) Za katastrofę uznawane jest niszczycielskie zdarzenie, które zwykle w ciągu krótkiego czasu, w zależności od dostępnych środków ratowniczych, powoduje wiele strat w ludziach. Do niszczycielskich działań katastroficznych zalicza się:
Najprostsza katastrofa jest zdarzeniem chwilowym i jej skutki są usuwane w krótkim czasie. Natomiast skutki większości katastrof złożonych są długotrwałe i trudne do usunięcia. W kwestii nadzwyczajnych zagrożeń ludzi i środowiska bardzo ważną rolę odgrywa odpowiednia informacja. Dlatego organy administracji państwowej i samorządowej oraz zakłady pracy zobowiązane są do zapewnienia osobom narażonym na skutki nadzwyczajnych zagrożeń odpowiedniego przekazu o rodzaju mogących wystąpić zagrożeń oraz o sposobach postępowania w przypadku ich wystąpienia. Ważnym elementem przedsięwzięć wszystkich szczebli jest również skuteczne przeciwdziałanie klęskom żywiołowym i awariom produkcyjnym oraz prowadzenie niezbędnych prac zabezpieczających. |
||
|
14 OBOWIĄZKI WŁADZ SAMORZĄDOWYCH Katastrofy naturalne i przemysłowe, oprócz szkód materialnych oraz licznych ofiar w ludziach, przynoszą zniszczenie środowiska, pogorszenie warunków bytowych, niedożywienie (a często głód), epidemie chorób zakaźnych, epizocje i epifitazy. Nauka i postęp techniczny umożliwiły człowiekowi lepsze poznanie praw rządzących w przyrodzie, wcześniejsze przewidywanie wystąpienia klęsk żywiołowych oraz określenie ich rozmiarów i skutków. Teoretycznie można przyjąć, że i rozmiary ryzyka w przemyśle mogą być równie dokładnie określone. W praktyce informacja o zagrożeniach jest mała, zwłaszcza na tych terenach, gdzie wydaje się ono minimalne. Żaden kraj, region czy gmina nie może jednak zakładać, że jest obszarem całkowicie bezpiecznym. A właściwe przygotowanie, umiejętność oceny ryzyka oraz opracowanie szybkiej i sprawnej informacji o fakcie wystąpienia katastrofy ekologicznej czy przemysłowej to przedsięwzięcia sprzyjające zmniejszaniu zagrożeń i minimalizacji ich skutków. Do walki z zagrożeniami powinny być przygotowane nie tylko siły resortowe (państwowa straż pożarna, służby medyczne, inżynieryjno - techniczne czy wojsko) ale również organy administracji państwowej, samorządowej i kadra kierownicza zakładów pracy. Na nich ciąży obowiązek opracowania programów strategicznych walki z zagrożeniami, zabezpieczenie potrzeb bytowych ludności i odpowiednie utrzymywanie sił i sprzętu do celów ratowniczych, profilaktycznych czy likwidacji skutków. Ważnym przedsięwzięciem jest również przygotowanie ludności do wystąpienia ewentualnych zagrożeń poprzez systematyczne szkolenie i upowszechnianie najistotniejszych zagadnień. Pierwszy odruch reagowania na sytuację wyjątkową to przede wszystkim działanie pojedynczego człowieka. Dlatego powinien on umieć odpowiednio zachować się w powstałej sytuacji, tak by mógł pomóc sobie, swojej rodzinie i sąsiadom w pierwszych chwilach zaistniałych okoliczności. Kolejny etap reagowania na sytuację wyjątkową podejmują kierownictwa zakładów pracy i władze lokalne, na których ciąży odpowiedzialność związana z prawidłową oceną zagrożenia, które wystąpiło w ich granicach administracyjnych oraz obowiązek kierowania i kontroli działań ratowniczych. Aby działania te nie były chaotyczne i przyniosły pożądany skutek niezbędne jest opracowanie odpowiednich planów na wypadek sytuacji wyjątkowych, w tym również porozumień międzyzakładowych czy międzygminnych dotyczących wzajemnej pomocy. Odpowiedzialność władz wyższego szczebla (województwa czy kraju) dotyczy przede wszystkim sytuacji wyjątkowych, których skutki mogą objąć swoim zasięgiem większe obszary oraz w przypadku gdy niezbędne jest udzielenie wsparcia władzom lokalnym ze względu na rozmiar zdarzenia oraz niewystarczające siły i środki własne danego rejonu. |
||
|
Najgroźniejszymi spośród klęsk żywiołowych występujących w Polsce są powodzie. Ich rozmiary oraz wyrządzane szkody mogą być znacznie zmniejszone po wykonaniu na terenach zagrożonych n/w przedsięwzięć: - zalesianie stoków górskich i stosowanie odpowiednich zabiegów agrotechnicznych prowadzenie odpowiednich zabiegów agrotechnicznych w celu zatrzymania pewnej ilości wody na obszarze dorzecza, - obudowy potoków i rzek górskich chroniących przed niszczeniem wodami spływowymi przyległych osiedli, dróg komunikacyjnych i innych urządzeń, - regulacji rzek ułatwiającej znacznie spływ wód, - budowy kanałów ulgi w obrębie większych miast w celu ułatwienia spływu wód powodziowych, - budowy wałów ochronnych. |
||
|
16 Przygotowanie do walki z klęską pożarów zależy w dużej mierze od wykonywania i przestrzegania przepisów o ochronie przeciwpożarowej przez odpowiedzialne za stan ochrony przeciwpożarowej osoby funkcyjne na wszystkich szczeblach administracji państwowej i gospodarczej oraz przez pracowników zakładów pracy, a także całą ludność. Zmniejszenie możliwości powstawania pożarów można osiągnąć przez: - planowanie przestrzenne miast, osiedli, obiektów przemysłowych z uwzględnieniem wymagań ochrony przeciwpożarowej, - stosowanie w budownictwie wyłącznie materiałów niepalnych i trudno zapalnych, - przygotowanie na terenach gmin i zakładów pracy przeciwpożarowych zbiorników wodnych, - tworzenie pasów ochronnych w lasach, - szkolenie ludności i załóg zakładów pracy w zakresie ochrony przeciwpożarowej, - systematyczny nadzór nad stanem ochrony przeciwpożarowej zakładów pracy, budynków i urządzeń publicznych, budynków mieszkalnych i innych obiektów. |
||
|
17 ZAPOBIEGANIE KLĘSKOM ŻYWIOŁOWYM Zapobieganie skutkom innych klęsk żywiołowych (silne mrozy, zamiecie śnieżne, silne wiatry, epidemie itp) polegać może na wykonaniu takich przedsięwzięć profilaktycznych jak: - zabezpieczenie szlaków komunikacyjnych przed zaspami, stawianie płotów ochronnych, - przygotowanie sprzętu technicznego do odśnieżania, - wyposażenie środków transportu w niezamarzające płyny do chłodnic, - zabezpieczenie pomieszczeń produkcyjnych, miejsc pracy i mieszkań przed wpływem niskich temperatur, - zabezpieczenie przed mrozami płodów rolnych oraz drzew i krzewów owocowych, - prowadzenie kontroli stanu sanitarno-epidemiologicznego, - wykonywanie szczepień ochronnych. |
||
|
Działalność w zakresie zapobiegania różnego rodzaju awariom produkcyjnym określona jest odpowiednimi aktami normatywno-prawnymi i obowiązek prowadzenia przedsięwzięć profilaktycznych spoczywa przede wszystkim na zakładach pracy. Polegają one na:
Na zapobieganie awariom, w których wyniku mogłoby nastąpić skażenie toksycznymi środkami przemysłowymi /TSP/ składają się:
|
||
|
Na likwidację skutków katastrof składa się sześć grup przedsięwzięć organizacyjnych i inżynieryjnych: 1) prognozowanie klęsk żywiołowych - na podstawie prognoz meteorologicznych, sejsmicznych, wulkanicznych, geologicznych, biologicznych itp oraz danych statystycznych, 2) walka z katastrofami - obejmująca uprzedzanie i ostrzeganie ludności i zakładów pracy, ewakuację ludności z obszarów zagrożonych oraz lokalizację skutków katastrof w celu ograniczenia dalszych strat i zniszczeń, 3) akcja ratunkowa - prowadzona w rejonach objętych skutkami katastrof obejmująca:
4) udzielanie niezbędnej pomocy poszkodowanym i pozostałej ludności w rejonach objętych skutkami katastrof, 5) tymczasowe, a następnie całkowite odtworzenie zniszczonych zakładów, budynków i urządzeń, źródeł wody, sieci komunalnych i energetycznych, łączności, transportu itp. Odrestaurowanie i konserwacja zabytków kultury, a także budowa nowych budynków i urządzeń w miejscach całkowicie zniszczonych, 6) przeprowadzenie przedsięwzięć inżynieryjno-technicznych zwiększających odporność i niezawodność funkcjonowania zakładów pracy na wypadek ponownego zaistnienia katastrof, wykonanie prac profilaktycznych zabezpieczających budynki i urządzenia przed zniszczeniem w przyszłości oraz innych przedsięwzięć mających na celu ochronę ludności, dóbr materialnych i dóbr kultury.
|
||
|
OPRACOWAŁA: Elżbieta Kociach - wykładowca Międzywojewódzkiego Centrum Szkolenia Kadr i OC w Jeleniej Górze (aktualizacja 1997) |
||
ratownictwo [małpka] chem.pl